Το σώμα σας έχει φωνή. Όχι με λόγια, αλλά με συμπτώματα, ένταση, κόπωση και ασθένειες. Στο βιβλίο «Όταν το σώμα λέει όχι», ο Δρ Gabor Maté αποκαλύπτει τη σχέση μεταξύ της συναισθηματικής καταπίεσης και της σωματικής ασθένειας. Δεν πρόκειται μόνο για το άγχος, αλλά για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε το άγχος, τον τρόπο με τον οποίο θάβουμε τον πόνο και το πώς το να λέμε «ναι» πολύ συχνά μπορεί να μας καταστρέψει από μέσα.
Το «Όταν το σώμα λέει όχι» δεν είναι ένα στεγνό ιατρικό εγχειρίδιο. Είναι ένα ξυπνητήρι. Μέσα από ιστορίες ασθενών, επιστήμη και απόλυτη ειλικρίνεια, ο Maté δείχνει ότι οι χρόνιες ασθένειες — από τη σκλήρυνση κατά πλάκας έως τον καρκίνο — μπορούν να συνδεθούν με ανείπωτα τραύματα, καταπιεσμένο θυμό και τοξικά συναισθηματικά μοτίβα.
Ακολουθούν δέκα ισχυρά μαθήματα που θα σας μείνουν για πολύ καιρό μετά την τελευταία σελίδα.
1. Το να λέτε «ναι» πολύ συχνά μπορεί να σας σκοτώσει
Το να προσπαθείς συνεχώς να ευχαριστείς τους άλλους δεν είναι καλοσύνη — είναι αυτοκαταστροφή.
Ο Δρ Maté εξηγεί πώς τα άτομα με ασθένειες όπως η ALS, ο καρκίνος του μαστού ή οι αυτοάνοσες διαταραχές έχουν συχνά ένα κοινό χαρακτηριστικό: μια βαθιά ριζωμένη αδυναμία να πουν «όχι». Αυτοί είναι άνθρωποι που ζητούν συγγνώμη πριν μιλήσουν, καταστέλλουν τον θυμό τους και δίνουν προτεραιότητα στους άλλους σε βάρος του εαυτού τους.
Δεν πρόκειται απλώς για εξάντληση. Είναι μια σιωπηρή συμφωνία να είσαι αόρατος, την οποία τελικά το σώμα απορρίπτει.
Κάθε «ναι» που δεν εννοείς είναι ένα «όχι» στην υγεία σου.
Η δυσαρέσκεια δεν εξαφανίζεται — εγκαθίσταται στους ιστούς.
Το να μάθεις να θέτεις όρια δεν είναι εγωιστικό. Είναι επιβίωση.
2. Τα καταπιεσμένα συναισθήματα δεν εξαφανίζονται — μπαίνουν βαθιά μέσα μας
Τα συναισθήματα δεν εξαφανίζονται επειδή τα αποφεύγουμε. Επανέρχονται μέσω του σώματος.
Στο «Όταν το σώμα λέει όχι» ο Gabor Maté δείχνει πώς η ανεπίλυτη θλίψη, το τραύμα και ο θυμός συχνά παγιδεύονται στο ανοσοποιητικό μας σύστημα. Το σώμα γίνεται ο περιέκτης για ό,τι αρνείται να νιώσει το μυαλό. Αυτό δεν είναι απλώς μεταφορικό — είναι βιοχημικό.
Τα άτομα που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου τα συναισθήματα δεν είναι ασφαλή ή αγνοούνται συχνά αναπτύσσουν μοτίβα καταστολής. Με την πάροδο του χρόνου, το κόστος πληρώνεται με φλεγμονές, ασθένειες ή χρόνια ένταση.
Τα δάκρυα που δεν χύνεις μετατρέπονται σε ένταση που κουβαλάς.
Η οργή που δεν εκφράζεται μπορεί να εσωτερικευτεί και να γίνει αυτοκαταστροφική.
Το κλειδί είναι η συναισθηματική ειλικρίνεια — πρώτα με τον εαυτό σου.
3. Τα τραύματα της παιδικής ηλικίας αφήνουν σημάδια στην ενήλικη ζωή
Το τραύμα δεν είναι μόνο αυτό που συμβαίνει, αλλά και αυτό που παραμένει κρυμμένο.
Ο Maté δεν ορίζει το τραύμα μόνο από τα γεγονότα, αλλά και από αυτό που συμβαίνει μέσα μας ως αποτέλεσμα. Η παραμέληση στην παιδική ηλικία, η συναισθηματική κακοποίηση ή ακόμα και η λεπτή αποσύνδεση από τους φροντιστές μπορούν να δημιουργήσουν κινδύνους για την υγεία που διαρκούν μια ζωή. Αυτό δεν είναι ευθύνη, είναι βιολογία.
Το σύστημα αντίδρασης στο στρες που διαμορφώνεται στα πρώτα χρόνια της ζωής γίνεται υπερβολικά αντιδραστικό. Αργότερα στη ζωή, αυτό οδηγεί σε μεγαλύτερη ευπάθεια στις ασθένειες. Όχι επειδή είμαστε χαλασμένοι, αλλά επειδή προσαρμοστήκαμε.
Τα παιδιά που έπρεπε να «αναλάβουν τον ρόλο του γονέα» για τους γονείς τους συχνά φέρουν ένα βαρύ συναισθηματικό φορτίο.
Η ασφάλεια στην παιδική ηλικία προδικάζει την ανθεκτικότητα στην ενήλικη ζωή.
Η θεραπεία αρχίζει όταν σταματάμε να ελαχιστοποιούμε τον πόνο μας.
4. Το σώμα δεν μπορεί να πει ψέματα, ακόμα κι αν το κάνεις εσύ
Μπορείς να προσποιείσαι ότι είσαι καλά, αλλά το σώμα σου ξέρει την αλήθεια.
Έχεις αισθανθεί ποτέ στομαχόπονο πριν από μια δύσκολη συζήτηση; Ή πόνο στην πλάτη που εντείνεται όταν είσαι καταβεβλημένος; Αυτά δεν είναι συμπτώσεις. Το νευρικό σύστημα, το ανοσοποιητικό σύστημα και τα συναισθήματα βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία, και το σώμα κρατάει το σκορ.
Το «Όταν το σώμα λέει όχι» προσφέρει δεκάδες ιστορίες όπου τα σωματικά συμπτώματα ήταν άμεσοι καθρέφτες της συναισθηματικής πάλης. Η καταπιεσμένη θλίψη μετατρέπεται σε κόπωση. Η χρόνια ένταση μεταμορφώνεται σε πόνο.
Το να αγνοείς αυτό που νιώθεις δεν το εξαλείφει.
Όσο περισσότερο προσποιείσαι, τόσο πιο δυνατά διαμαρτύρεται το σώμα.
Άκου νωρίς και το σώμα σου δεν θα χρειαστεί να φωνάξει.
5. Το άγχος δεν είναι απλώς αυτό που συμβαίνει — είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιδράς
Δεν είναι όλο το άγχος επιβλαβές. Αλλά το άγχος που δεν έχει υποστεί επεξεργασία είναι πάντα επιβλαβές.
Το άγχος γίνεται επιβλαβές όταν νιώθουμε αβοήθητοι ή απομονωμένοι. Πολλοί άνθρωποι καταστέλλουν την αντίδρασή τους στο άγχος για να διατηρήσουν τις εμφανίσεις ή να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των άλλων. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η εσωτερική πίεση καταστρέφει το σύστημα που έχει ως σκοπό να σε προστατεύει.
Ο Δρ Maté εξηγεί πώς το άγχος μπορεί να προκαλέσει αυτοάνοσες διαταραχές, εξέλιξη του καρκίνου και καρδιακές παθήσεις — όχι επειδή το άγχος είναι έντονο, αλλά επειδή είναι χρόνιο και καταπιεσμένο.
Δεν πρόκειται για το να το αντέξετε — πρόκειται για το να το αναγνωρίσετε.
Το να είστε «δυνατοί» αγνοώντας τις ανάγκες σας αποδυναμώνει το σώμα σας.
Μια υγιής αντίδραση περιλαμβάνει ξεκούραση, έκφραση και σύνδεση.
6. Το να είσαι ευγενικός δεν σημαίνει ότι είσαι υγιής
Το να είσαι «ευγενικός» εις βάρος του εαυτού σου είναι συνταγή για ασθένεια.
Αυτό είναι πολύ σκληρό. Η κοινωνία μας επιβραβεύει για την ευγένεια, την ανιδιοτέλεια και την ευχάριστη συμπεριφορά μας. Αλλά πολύ συχνά, αυτοί που χαρακτηρίζονται «ευγενικοί» είναι επίσης σιωπηλά αγανακτισμένοι, εξαντλημένοι και συναισθηματικά καταπιεσμένοι.
Ο Gabor Maté συνδέει την καταναγκαστική ευγένεια με τη δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Γιατί; Επειδή το να ευχαριστείς πάντα τους άλλους απαιτεί συνεχή καταπίεση του εαυτού σου, κάτι που κρατά το σώμα σε ένα κύκλο χαμηλού στρες.
Οι άνθρωποι που αποφεύγουν τις συγκρούσεις συχνά τις κουβαλούν μέσα τους.
Η χρόνια ευγένεια συχνά κρύβει τον φόβο της απόρριψης ή της εγκατάλειψης.
Δεν χρειάζεται να είσαι αγενής για να είσαι ειλικρινής. Απλά πρέπει να είσαι αληθινός.
7. Η ασθένεια μπορεί να είναι το τελευταίο όριο του σώματος
Μερικές φορές η ασθένεια είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο το σώμα τραβά την προσοχή σας.
Όταν κάποιος δεν λέει ποτέ «όχι», το σώμα μπορεί τελικά να το κάνει για αυτόν. Είτε μέσω κόπωσης, φλεγμονής ή ανεπάρκειας οργάνων, η ασθένεια γίνεται ένα κόκκινο φανάρι εκεί όπου το άτομο δεν έβαλε ποτέ.
Ο Ματέ αφηγείται ιστορίες για διαγνώσεις καρκίνου μετά από σημαντικά συναισθηματικά πλήγματα. Συμπτώματα σκλήρυνσης κατά πλάκας που εκδηλώνονται μετά από βαθιά προδοσία. Δεν είναι άμεση αιτία, αλλά υπάρχει μια σύνδεση.
Η ασθένεια μπορεί να είναι ο τρόπος του σώματος να φωνάξει: «Αρκετά».
Ο πόνος συχνά εμφανίζεται εκεί όπου δεν υπήρχε σαφήνεια.
Μαθαίνοντας να ακούμε νωρίτερα μπορεί να αλλάξει το τέλος.
8. Η θεραπεία απαιτεί περισσότερα από φάρμακα
Τα χάπια βοηθούν, αλλά δεν μπορούν να σας διδάξουν πώς να αισθάνεστε.
Η δυτική ιατρική συχνά αντιμετωπίζει το σώμα σαν μηχανή. Επισκευάζετε ένα σπασμένο μέρος και συνεχίζετε. Αλλά ο Δρ Ματέ υποστηρίζει ότι η πραγματική θεραπεία περιλαμβάνει συναισθηματική ανασκαφή — να σκάβεις για να βρεις τι προσπαθεί να πει η ασθένεια.
Δεν απορρίπτει τη συμβατική θεραπεία, αλλά επιμένει ότι είναι ατελής. Χωρίς να εξερευνήσουμε τα μοτίβα άγχους, το ιστορικό τραυμάτων και τη συναισθηματική συνειδητοποίηση, κινδυνεύουμε να θεραπεύσουμε τα συμπτώματα χωρίς να αντιμετωπίσουμε τις ρίζες.
Το ημερολόγιο, η θεραπεία και οι ειλικρινείς σχέσεις υποστηρίζουν την πραγματική ανάρρωση.
Η θεραπεία είναι μια προσπάθεια ολόκληρου του σώματος και ολόκληρης της καρδιάς.
Η αληθινή υγεία περιλαμβάνει συναισθηματική ασφάλεια.
9. Ο θυμός, όταν είναι ειλικρινής, είναι υγιής
Ο θυμός έχει κακή φήμη. Αλλά ο Maté τον επαναπροσδιορίζει ως απαραίτητο εσωτερικό πυξίδα. Ο υγιής θυμός δεν σημαίνει να φωνάζεις ή να βλάπτεις τους άλλους. Σημαίνει να αναγνωρίζεις πότε κάτι δεν είναι εντάξει και να κάνεις κάτι για αυτό.
Χωρίς αυτό το σήμα, οι άνθρωποι συχνά στρέφουν τον θυμό προς τα μέσα, οδηγώντας σε ντροπή, εξάντληση ή ασθένεια. Όσο περισσότερο αποσυνδέεσαι από την συναισθηματική σου αλήθεια, τόσο περισσότερο το σώμα σου πρέπει να παρέμβει και να μιλήσει για σένα.
Ο θυμός δεν είναι εχθρός σου. Η άρνησή του είναι.
10. Οι φροντιστές συχνά παραμελούν την υγεία τους
Πολλοί από τους ασθενείς του Maté ήταν νοσηλευτές, γονείς, θεραπευτές — άνθρωποι που νοιάζονταν βαθιά για τους άλλους, αλλά ξέχασαν να φροντίσουν τον εαυτό τους. Η συνεχής φροντίδα χωρίς αμοιβαιότητα μπορεί να εξαντλήσει τις συναισθηματικές και σωματικές αποθήκες.
Αυτό το μοτίβο δεν αφορά μόνο την εξάντληση. Μπορεί να οδηγήσει σε ασθένεια. Το σώμα γίνεται χώρος απόρριψης της ανείπωτης κόπωσης και των ανεκπλήρωτων αναγκών.
Η συμπόνια δεν σημαίνει αυτοκαταστροφή. Το να βοηθάς τους άλλους δεν πρέπει να σου κοστίζει την υγεία σου.
Τελικές σκέψεις για το Όταν το σώμα λέει όχι
Το βιβλίο «Όταν το σώμα λέει όχι» (When the Body Says No) δεν είναι μια ευχάριστη ανάγνωση. Είναι ένα ξυπνητήρι. Μας υπενθυμίζει πόσο εύκολο είναι να εγκαταλείψουμε τον εαυτό μας στο όνομα της ευθύνης, της ευγένειας ή της επιβίωσης.
Αλλά είναι και ένα μήνυμα ελπίδας. Το σώμα σας δεν προσπαθεί να σας προδώσει, προσπαθεί να σας προστατεύσει. Όσο νωρίτερα ακούσετε, τόσο πιο ήπιο θα είναι το μήνυμα.
Δεν χρειάζεται να περιμένετε να αρρωστήσετε για να δώσετε προσοχή. Απλά πρέπει να σταματήσετε, να αισθανθείτε και να ρωτήσετε: Σε τι έχω πει ναι… εις βάρος μου;